In diverse onderzoeksinstellingen in Nederland, zoals universiteiten, biotechnologische bedrijven en ziekenhuizen, wordt onderzoek gedaan met micro-organismen die ernstige besmettelijke ziekten kunnen veroorzaken. Belangrijk onderzoek, maar vanwege die ziekteverwekkende eigenschappen brengt dit ook risico’s met zich mee. Het IFV verkende in opdracht van de Raad Directeuren Veiligheidsregio hoe de verantwoordelijkheid en de bevoegdheden van de voorzitter van de veiligheidsregio zich verhouden tot de aanwezigheid, vestiging en uitbreiding van dergelijke hoog-risico biologische laboratoria. De verkenning is uitgevoerd in nauwe samenwerking met een juridisch adviseur van Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant.
Onderzoek met ziekteverwekkende micro-organismen gebeurt in een gecontroleerd laboratorium en voldoet aan strikte veiligheidseisen volgens internationale richtlijnen. Ondanks alle veiligheidsmaatregelen kunnen bij een incident ziekteverwekkende micro-organismen vrijkomen buiten het laboratorium. Een (dreiging van een) ernstige infectieziekte en een crisis zijn mogelijke gevolgen. Incidenten met hoog-risico biologische laboratoria raken de verantwoordelijkheden die de voorzitter van de veiligheidsregio op grond van de Wet veiligheidsregio’s en de Wet publieke gezondheid heeft.
Versnipperde en complexe wet- en regelgeving
Het nu verschenen rapport Hoog-risico biologische laboratoria. Een verkenning van de verantwoordelijkheden en de positie van de veiligheidsregio laat zien dat de wet- en regelgeving rond hoog-risico biologische laboratoria versnipperd en complex is: er is een groot aantal departementen en toezichthouders betrokken, met verschillende doelen.
Vergunningen voor hoog-risico biologische laboratoria richten zich op maatregelen en voorschriften voor het laboratorium en op werkvoorschriften. Er wordt niet gekeken naar de locatie en de kenmerken van het gebouw en de omgeving. Er zitten gaten in de toetsing op de beheersbaarheid van calamiteiten en de toetsing op mogelijke effecten op de publieke gezondheid en veiligheid. Ook bestaat er geen helder beoordelingskader voor de locatiekeuze van dergelijke laboratoria. Verder is bepaalde informatie geclassificeerd vanwege de biosecurity-aspecten van hoog-risico biologische laboratoria, en daarmee niet toegankelijk voor de veiligheidsregio’s. Veiligheidsregio’s kunnen hierdoor onvoldoende invulling geven aan de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden ten aanzien van de crisisbeheersing en rampenbestrijding en de infectieziektebestrijding. Invulling van die verantwoordelijkheid vereist echter ook specialistische kennis, die wellicht via expertiseregio’s georganiseerd kan worden.
Veiligheidsregio in positie via Omgevingswet
Het is van belang dat de veiligheidsregio beter in positie komt. Dit is gedeeltelijk te organiseren via de Omgevingswet die vanaf 1 januari 2021 van kracht wordt. Daarnaast zou de informatiepositie van de veiligheidsregio beter vastgelegd moeten worden in biosecurity-wetgeving.
